تحقیق قبل از معامله

مراحل حقوقی در خرید و فروش خودرو

kayhan.ir

محمدرضا فراهانی
در اسلام برای هر کاری احکام تکلیفی بیان شده است که به عنوان احکام خمسه تکلیفی واجب و حرام و مستحب و مکروه و مباح شناخته می‌شود. اما با توجه به اینکه اسلام دین اخلاق است و پیامبر(ص) مبعوث به مکارم اخلاقی است، فراتر از احکام قانونی و حقوقی، به آداب و لطائف اخلاقی و رفتاری نیز توجه داده است. نویسنده در این مطلب به برخی از آداب تجارت پرداخته است تا سبک زندگی اسلامی در حوزه بازار و معاملات تبیین شود.

تجارت و داد و ستد در اسلام از جایگاهی بس والا برخوردار است. یک تاجر مسلمان باید جایگاه خود را به عنوان واسطه فیض الهی به بندگان ببیند. خرید و فروش و مبادله کالا و خدمات همانند دیگر عرصه‌های زندگی، از نظر اسلام دارای آداب و احکامی است که برای آن‌کس که قصد دارد وارد این عرصه شود دانستن آنها لازم و ضروری است، زیرا عدم آشنایی با آنها، موجب لغزیدن در دام ربا و حرام‌‌خواری و سلب برکت از مال و سرمایه می‌شود. در این مقال به برخی از این آداب اشاره شده است.
1. فراگیری احکام و آداب، نخستین تکلیف: وقتی انسان در کاری وارد می‌شود می‌بایست همه ابعاد آن را بشناسد و حتی بر جزئیات آن واقف باشد تا بتواند به شایستگی از عهده کار برآید. از آنجا که مسئله اقتصادی پس از مسئله عبادت، مهم‌ترین و اصلی‌ترین تکلیف هر انسانی است (بقره، آیه3) و قوام جامعه به آن است (نساء آیه 5)، دانستن احکام و آداب این حوزه نه تنها شایسته بلکه به عنوان یک تکلیف و وظیفه مطرح است. در حدیث است که حضرت امیر‌المومنین(ع) بر فراز منبر می‌فرمود: «یا معشر التجار، الفقهًْ ثم المتجر، الفقهًْ ثم المتجر، الفقهًْ ثم المتجر؛ ای تاجران، اول مسائل و احکام شرعی تجارت را فرا گیرید بعد مشغول تجارت شوید». حضرت این جمله را سه بار تکرار کرد. (الکافی، ج 5، ص 150،‌ حدیث1) کسانی که بدون شناخت نسبت به احکام شرعی و مسائل تجارت وارداین کار می‌شوند، به احتمال قوی در دام تجارت حرام و ربوی گرفتار می‌شوند و رزق حلال و طیب را به حرام و خبیث تبدیل می‌کنند. چنانکه آن حضرت(ع) در ادامه همان هشدار قبلی‌اش به این نکته توجه داده و فرموده است: «به خدا سوگند، ربا در این امت از جای پای مورچه بر روی سنگ سخت‌ پنهان‌تر است».
امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: هر کس بخواهد تجارت کند باید احکام دین خود را بیاموزد تا بدین وسیله حلال را از حرام باز شناسد. کسی که احکام دین خود را نیاموزد و تجارت کند در کام شبهات فرو می‌غلتد. (وسائل الشیعه، ج 12، ص 283، حدیث 4)
2. پرهیز از سوگند: سوگند راست خوردن در هر کاری از جمله معامله مکروه است و انسان نباید برای هر چیزی سوگند بخورد. از امام کاظم(ع) نیز روایت شده است که فرمود:‌«کسی که به هنگام خرید و فروش همواره قسم می‌خورد، خداوند در قیامت نظر رحمت به او نمی‌کند». (کافی، ج 5، ص 162،‌ح 3) حضرت علی(ع) نیز فرمود: «در معاملات قسم نخورید، زیرا هر چند کالا را به فروش می‌رساند اما برکتش را می‌برد». (همان، ح 4)
3. پرهیز از سوگند دروغ: سوگند راست خوردن مکروه است و شکی نیست که دروغ، خود گناهی کبیره است و کسی بخواهد دو گناه سوگند و دروغ را با هم ترکیب کند باید وضعیتی بسیار اسفناک داشته باشد. از همین‌رو حضرت علی(ع) در ادامه سخن پیشین خود هشدار داده می‌فرماید: و قسم دروغ نخورید، به درستی که تاجر فاجر است و فاجر در جهنم، مگر کسی که حق بگیرد، و حق بدهد». (کافی، ج 5،‌ص 150، ح 1؛ من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 121، ح 519)
4. پرهیز از ربا: اسلام خرید و فروشی را مباح و جایز می‌شمارد که براساس اصول و قواعد شرعی، عرفی و اخلاقی باشد. داد و ستد اگر به درستی انجام گیرد موجب افزایش ثروت و برکت در زندگی می‌شود؛ اما اگر برخلاف آن انجام گیرد هرچند به ظاهر افزایشی را موجب می‌شود ولی در نهایت جز ضرر و خسران نصیب رباخوار و نزولخوار نخواهد شد. در آیات قرآن از جمله آیه 275 سوره بقره، به این نکته توجه داده شده است.
خرید و فروش ربوی و وام ربوی و به سخن دیگر هر معامله ربوی چون اعلان جنگ با خدا است فاقد برکت خواهد بود و افزایش ظاهری آن بلای جان نزول‌خوار خواهد شد. (بقره، آیه 278؛ آل‌عمران، آیه 130؛ نساء،‌ آیه 161) اینکه در روایت آمده باید احکام و آداب تجارت را شناخت برای آن است که بسیاری از تجار ناخواسته و نادانسته گرفتار معاملات ربوی می‌شوند و برکت از مال و زندگی‌شان می‌رود و آنگاه شکایت می‌کنند که کسب آنان برکت ندارد؛ در حالی که خودشان این برکت را با معاملات ربوی از میان برده‌اند. امیرمؤمنان علی(ع) فرمود:‌«جز کسانی که مسائل خرید و فروش را می‌دانند در بازار ننشینند؛ (زیرا) هر کس بدون اطلاع از مسائل شرعی تجارت کند در ربا فرو می‌رود.»‌(کافی،ج5، ص154 ح23؛ من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 120، ح 513)
5. مراعات ترازو و پیمانه: بازار جای بسیار خطرناک و لغزشگاهی سهمناک است. هر کسی نباید در تجارت و بازار وارد شود. همان‌طوری که برخی از کارها بستر و شرایط بهتری برای رشد و کمال‌یابی انسان دارد، برخی از جاها و کارها بستر شطینت‌ها است و شیطان در آنجا به سادگی می‌تواند راه یابد و مقاصد خویش را برآورده سازد. بازار از جاهایی است که شیطان دسترسی بهتر و آسان‌تر به آدمی دارد. در حدیثی معتبر آمده است که حضرت رسول(ص) فرمود:‌«خطرناک‌ترین نقطه زمین بازار است. آنجا میدان شیاطین است. شیطان هر روز صبح پرچم خود را در بازار می‌زند و بر صندلی خود می‌نشیند و فرزندان خود را در آن پخش می‌کند، تا یکی را فریب دهند که از ترازو بکاهد و دیگری کیل و پیمانه را کم کند، و دیگری ذرع (متر) را بدزدد و دیگری راس المال و سرمایه را دروغ بگوید. سپس خطاب به فرزندانش می‌گوید: شما که پدرتان زنده است وظیفه دارید کسانی را که پدرشان (حضرت آدم) مرده است، رها نکنید و فریب دهید؛ بنابراین، شیطان با اول کسی که وارد بازار می‌شود وارد و با آخرین نفر خارج می‌شود. و بهترین نقطه روی زمین نزد خدا مساجد است؛ و محبوب‌ترین مردم نزد خدا کسی است که زودتر به مسجد رفته و دیرتر بیرون آید». (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 124، ح 1)
6. پنهان نکردن عیب کالا: از دیگر احکام و آداب تجارت آن است که کالا را چنان‌که هست معرفی کند و اگر در کالا عیبی است آن را بگوید.(کافی، ج 5، ص 150، ح 2؛ من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 120، ح 515)
7. پرهیز از مدح کالا: امروز تبلیغات، یک اصل در تجارت است و می‌گویند تبلیغات هزینه نیست بلکه سود است. تبلیغ گاه به قصد معرفی کالا برای شناخت مردم از فواید و کاربردهای آن است که امری پسندیده است؛ زیرا هر روز کالا و خدماتی نو در بازار وارد می‌شود که مفیدتر و ارزان‌تر از کالاهای دیروز است. پس لازم است تا این‌گونه کالاها با تبلیغ، برای استفاده و رفاه مرم معرفی شود؛ اما گاه تبلیغ، مدح و ستایش و گاه دیگر به معنای غلو درباره کالا و مدح و ستایشی است که کالا دارای آن نیست. در مورد اخیر باید گفت که چنین تبلیغی دروغ است و باید از آن پرهیز شود. (همان پیشین)
8. پرهیز از مذمت کالای فروشنده: کسی که در بازار خرید و فروش می‌کند، همان طوری که باید نسبت به کالایی که می‌فروشد انصاف داشته و به ستایش و مدح آن نپردازد و تنها به معرفی و کارکردهای آن بسنده کند، همچنین نباید نسبت به کالایی که می‌خرد مذمت نماید و زمینه را برای خرید ارزان کالا برای خود فراهم آورد. از رسول اکرم(ص) روایت شده است که فرمود:‌«کسی که داد و ستد می‌کند از پنج چیز بپرهیزد: رباخواری، قسم خوردن، پنهان کردن عیب کالا، مدح و ستایش کالایی که می‌فروشد، مذمت چیزی که می‌خرد». (کافی، ج 5، ص 150، ح 2؛ من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 120، ح 515)
9. پرهیز از غش در معامله: غش (فریب) در معامله انواع گوناگونی دارد. برخی از این موارد جزو مصادیق حرمت و برخی مکروه و برخی دیگر دور از انصاف و عدالت است. امروزه عده‌ای از بازرگانان با استفاده از ابزارهای فریبنده، کالای نامرغوب و یا معمولی خود را مرغوب و برتر نشان می‌دهند و موجبات فریب خریدار را فراهم می‌آوردند. استفاده از لامپ‌های رنگارنگ و نورپردازی به ویژه درباره پارچه و لباس برای فروش کالای معمولی، یکی از مرسوم‌ترین تبلیغات فروش کالا است که به نظر می‌رسد نوعی غش در معامله باشد. در حدیث است که امام کاظم(ع) به هشام فرمود:‌«در تاریکی و زیر سقف، کالای خود را نفروش که (ممکن است) متاع خوب جلوه کند (و عیوب آن مخفی بماند) و این غش در معامله است که حلال نیست». (کافی، ج5، ص 160، ح 5؛ من لایحضر الفقیه، ج 3، ص 172، ح 770) از مصادیق غش در معامله آبی است که معمولا در شیر یا هر مایعی دیگر مخلوط می‌کنند. امروزه انواع مایعات در بازار به فروش می‌رسد که می‌توان نشانی از غش در معامله را در آنها مشاهده کرد. انواع آب میوه‌ها که خریدار به‌عنوان آب میوه طبیعی می‌خرد، در حالی که آب است نه آب میوه. همچنین عرقیاتی که درصد خلوص بسیار پایینی دارد. خریدار وقتی عرقیات می‌خرد به نظر وی همان عرق تقطیری است در حالی که آب به آن افزوده‌اند. گلاب‌هایی از این دست نیز از مصادیق غش است. اینکه در حدیث است که پیامبر(ص) از آب کردن در شیر نهی کرد (کافی، ج 5، ص 160، ح 6) اختصاصی به شیر ندارد، بلکه هر مایعی که با افزودن آب و یا هر مایع دیگر از حالت اصلی و طبیعی آن خارج می‌شود از مصادیق غش به شمار می‌آید و باید از آن پرهیز کرد. همچنین مخلوط کردن برنج اعلاء با برنج معمولی یکی دیگر از مصادیق غش در معامله است البته مصادیق فراوانی در این باره وجود دارد که ذکر آنها موجب اطاله خواهد بود.
10. پرهیز از احتکار: بازاری، واسطه‌ای است تا کالا به شکل ارزان در اختیار خریدار قرار گیرد. بازاری کمک می‌کند تا تولیدکننده با خیالی آرام و آسوده تولید کند و خدمات بازاری آن را به دست مصرف‌کننده برساند. مصرف‌کننده نیز با خیالی آسوده از بازاری می‌خرد و می‌داند که او انصاف و عدالت را در جنس و قیمت مراعات کرده است. چنین بازاری حبیب خدا است؛ اما کسی که در مقام واسطه‌گری و خدمات‌رسانی، احتکار می‌کند یا بیش از اندازه بر مزد خدمات و یا سود خود می‌افزاید که حتی از درآمدهای تولیدکننده بیشتر است بی‌ آنکه هزینه آنچنانی را متحمل شده باشد، چنین کسی از دایره عدالت و انصاف بیرون بوده و از مصادیق قاسطین (ظلم‌کنندگان) شمرده می‌شود. از حضرت رسول(ص) روایت شده است که فرمود: «کسی که خرید و فروش می‌کند، روزی خود را به دست می‌آورد و کسی که کالای (مورد نیاز مردم) را برای گران‌شدن نگه می‌دارد ملعون است.» (کافی، ج 5، ص 165، ح 6)
11- پرهیز از بی‌خوابی: تجار باید همه‌چیز را در حد اعتدال رعایت کنند. انسان باید وقت خویش را به سه قسمت هشت ساعتی عبادت، کار، استراحت تقسیم کند. بی‌خوابی در تجارت و شب تا صبح بیدار ماندن برای خرید و فروش جایز و روا نیست و به دور از آداب تجارت است. در روایتی می‌خوانیم که امام صادق(ع) فرمود: «هر کس تمام شب برای کسب و کار بیدار باشد و بهره چشمانش را از خواب ندهد، کسبش حرام است.» (کافی، ج 5، ص 127، ح 6؛ تهذیب، ج 6، ص 422، ح 180 البته بیشتر علما این روایت را حمل بر کراهت کرده‌اند.)
12- طلب خیر از خدا: بازاری باید خیر را تنها از خدا طلب کند. کار کردن خوب است و امید به خدا داشتن خوب‌تر و انسان باید هر کاری می‌کند خیر را از خدا بخواهد و در تجارت باید این یک اصل باشد و گمان نکند که کارش موجب می‌شود تا او به خیر دست یابد، بلکه این خیر از سوی خداوند می‌رسد. (کافی، ج 5، ص 151، ح 3)
13- آسان‌گیری: در خرید و فروش باید آسان گرفت و از سخت‌گیری نسبت به یکدیگر پرهیز کرد؛‌ زیرا برکت در این گونه رفتار است. (همان)
14- مهربانی: با مشتری و خریدار باید مهربان بود و هرگز تندخو و بدخلقی نکرد.(همان)
15- صبر و تحمل: بازاری باید همانند هر انسان دیگری صبور و دارای تحمل و سعه صدر باشد. البته در کار تجارت این امر ضرورت می‌یابد؛ زیرا تنها با صبر و حلم است که انسان می‌توان مقاصد خود را به خوبی برآورده سازد. (همان)
16- پرهیز از ستم: همواره عدالت و انصاف را باید مراعات کند و از هرگونه ستم و بیداد و بی‌انصافی پرهیز نماید. (همان)
17- پرهیز از کم‌فروشی: در معامله و خرید و فروش کالا کم‌فروشی نکند. (همان) امروزه این کم‌فروشی مهم‌ترین بیماری بازار اسلامی است. کالا و خدماتی که عرضه می‌شود با وزن و پیمانه‌ای کمتر از آن چیزی است که در کیلو و کیل و پیمانه واقعی است. کالاها را یا آب می‌کنند یا باد. در حدیث است که حضرت علی(ع) هر روز صبحگاهان تازیانه (کوتاهی) بر دوش خود گذاشته، در بازاز کوفه می‌گشت و می‌فرمود: «هنگامی که مشغول خرید و فروش می‌شوید نخست خیر خود را از خداوند طلب کنید و خریدو فروش را به آسانی انجام دهید و کار را بر یکدیگر سخت نگیرید تا برکت پیدا کند. با مشتریان مهربانی کنید، صبر و بردباری را زینت خود قرار دهید و از قسم خوردن و دروغ‌گفتن بپرهیزید و بر مردم ستم نکنید و با مظلومان از در انصاف وارد شوید و به ربا نزدیک نشوید و پیمانه و وزن را کامل کنید و از ترازو دزدی نکنید.» (کافی، ج 5، ص 151، ح 3؛ من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 120، ح 514)
18- حق فسخ معامله: اگر خریدار در معامله‌ای، پشیمان شد و خواستار استرداد پول خود و پس دادن کالایی گردید، فروشنده باید آن را بپذیرد و درج این عبارت که: «جنس فروخته شده پس گرفته نمی‌شود» به دور از آداب اسلامی معامله و تجارت است و موجب زدودن برکت از مال و دارایی و آن معامله می‌شود.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که فسخ معامله شخص پشیمان را بپذیرد، خداوند در قیامت از گناهان او می‌گذرد. (میزان‌الحکمه، ج 1، ص 523)
البته در برخی مغازه‌ها این عبارت نیز دیده شده است: «جنس فروخته شده پس گرفته می‌شود» که این عمل اجرای توصیه اسلامی و رعایت آداب خرید و فروش است. آنچه بیان شد تنها گوشه‌ای از آداب فراوان خرید و فروش و تجارت است و علاقمندان و کسانی که مایلند با احکام و آداب کامل تجارت و معامله آشنا شوند و در خرید و فروش خود را متخلق به این آداب کنند می‌توانند به رساله‌های عملیه مراجع و کتابهای اخلاقی و فقهی و حدیثی از جمله اصول کافی، من لا یحضره الفقیه، مکارم‌الاخلاق و. مراجعه نمایند.‌

خیار غبن در معامله و شرایط و ویژگی های آن

خیار واژه ای عربی می باشد که به معنای اختیار داشتن است.عقود در یک تقسیم بندی یا لازم هستند و یا جایز،عقود جایز را می توان هر زمان برهم زد اما در خصوص عقود لازم وضع اینگونه نمی باشد و برای برهم زد نیاز به اقاله یا فسخ از طریق خیارات نیاز هست.خیار غبن یکی از عنوان خیارات مصرح در قانون مدنی می باشد که به طرف مغبون این اجازه را می دهد که معامله را فسخ کند.افراد در معاملات خود در بنگاه های املاک و دفاتر اسناد ممکن است این خیار را ساقط نمایند و یا اینکه فقط به اسقاط کافه خیارات بسنده کنند و خیار غبن فاحش را برای خود محفوظ بدارند.در این مقاله در خصوص خیار غبن ،ویژگی های این خیار ،شرایط و طریقه اعمال آن خواهیم پرداخت.

خیار غبن چیست؟

خیار به معنای اختیار داشتن می باشد و براساس این اختیار می توان عقد لازم را فسخ کرد .غبن نیز به معنای فریب دادن و گول زدن می باشد.وقتی در معاملات از غبن صحبت می کنیم به این معنا است که یکی از طرفین معامله فریب خورده است و از طریق این فریب دچار ضرر و زیان شده است بنابراین برای جبران این ضرر اختیار فسخ معامله با او می باشد. در غبن ،غابن مال را به قیمت فراتر از ارزش واقعی به مغبون می فروشد.
براساس ماده ۴۱۶ قانون مدنی : هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ کند.
غبن به معنای ضرر و زیان می باشد و فردی را که زیان دیده است را مغبون و طرف مقابل را غابن می نامند.

انواع خیار غبن در معامله

غبن در معامله ممکن است جزئی باشد و یا فاحش و یا افحش .در غبن جزئی مغبون ضرر قابل توجهی نکرده است و می توان از آن چشم گوشی کرد اما در غبن فاحش ارزش مورد معامه خیل پایین تر از ارزش واقعی آن می باشد برای همین نمی توان به راحتی از کنار ان گذشت و ضرر و زیانی که به مغبون وارد می شود را نادیده گرفت.
براساس ماده ۴۱۷ اصلاحی قانون مدنی : غبن در صورتی فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد. نظر به اینکه اصل بر لزوم قرار داد است مدعی غبن باید فاحش بودن آن را ثابت کند و در صورت بروز اختلاف قضات، با بررسی جمیع جوانب و وضعیت مالی طرفین قرارداد و شرایط انعقاد معامله و … تشخیص می دهند که غبن فاحش است یا خیر. که در همین رابطه ماده ۴۱۹ قانون مدنی بیان می دارد: در تعیین مقدار غبن شرایط معامله نیز باید منظور گردد.
اما غبن افحش فراتر از غبن فاحش می باشد و تفاوت قیمت با ارزش واقعی مورد معامله چندین برابر می باشد.غبن فاحش و افحش بسیار دارای اهمیت می باشد به نحوی که با اسقاط کافه خیارات ،این دو به قوت خود باقی هستند مگر اینکه به صورت مصرح این خیار ساقط شود.

ویژگی های خیار غبن

خیار غبن دارای ویژگی هایی می باشد که در ادامه به آنها می پردازیم:

• خیار غبن فقط مختص بایع یا فقط مختص به مشتری نمی باشد و هریک از طرفین که در معامله مغبون بشوند می توانند با استناد به این خیار معامله را برهم بزنند.
• خیار غبن برخلاف خیار مجلس،خیار حیوان و خبار تاخیر ثمن که مختص عقد بیع می باشند ،فقط اختصاص به عقد بیع ندارد و در سایر عقود نیز می توان به استناد خیار غبن معامله را فسخ نمود.
• خیار غبن در عقود رایگان اثری ندارد زیرا این عقود غیر معوض بوده و اساس این عقود بر مسامحه است.
• در صورتی خیار غبن قابل اعمال می باشد که ضرر عرفا قابل چشم پوشی نباشد با توجه به ماده 417 قانون مدنی به غبنی که عرفا قابل نادیده گرفتن نباشد، غبن فاحش گفته می‌شود. لازم به ذکر است که غبن فاحش باید به گونه‌ای باشد که ضرر و زیان فاحش یکی از طرفین معامله را به دنبال داشته باشد. در چنین شرایطی طرف معامله متضرر خیار غبن خواهد داشت.
• خیار غبن خیار طرفینی می باشد و ممکن است در معامله هردو طرف قرارداد مغبون شده باشند بنابراین هردو آنها اختیار فسخ معامله را دارند.

شرایط اعمال خیار غبن

خیارات ممکن است فوری باشند یا غیرفوری،خیارغبن از جمله خیاراتی می باشد که پس از اینکه صاحب حق خیار به آن علم پیدا کرد باید فورا نسبت به اعمال خیار اقدام کند وگرنه در صورت تاخیر در اجرای خیار ،حق او برای برهم زدن معامله ساقط خواهد شد.
بر اساس ماده ۴۲۰ قانون مدنی خیار غبن، یک خیار فوری محسوب می‌شود و باید پس از مطلع شدن از آن به سرعت آن را اجرا کرد. اما سوال اینجاست که شرایط خیار غبن چیست و تا چه زمانی باید اجرا شود؟
مغبون باید بعد از آگاهی از غبن، ظرف مدت معقولی که از نظر عرف مغایر با فوریت نباشد اقدام به اعمال خیار کند، ‌گذر زمان با آگاهی از غبن موجب سقوط آن می‌شود.
نکته:اگر مغبون قبل از انجام معامله از قبل مطلع باشد و با آگاهی از غبن به معامله سوق پیدا کند ،ادعای غبن از طرف او بعد از انجام معامله قابل قبول نمی باشد.
نکته:اگر مغبون هنگام معامله از قیمت مورد معامله اطلاع داشته باشد و با آگاهی از قیمت آن اقدام به معامله کند، اختیار فسخ معامله را نخواهد داشت.
بنابراین اثبات خیار به سبب غبن، منوط به تحقق دو شرط می باشد:

1. جهل مغبون به قیمت واقعی در زمان عقد:بنابراین اگر مغبون در زمان عقد یا قبل از انجام عقد آگاه به قیمت وافعی باشد و با آگاهی تن به چنین معامله بدهد اختیار فسخ را نخواهد داشت.
2. غبن فاحش یا افحش :بنابراین اگر غبن مغبون ناچیز بوده و قابل چشم پوشی باشد نمی تواند از خیار غبن استفاده کند.

طریقه اعمال خیار غبن در قراردادها

مغبون شدن و فریب خوردن مختص عقود معوض و مغابنه ای می باشد.در عقود غیرمعوض و رایگان که برمبنای مسامحه می باشند خیارغبن جاری نمی شود.به همین منظور در معاملات معوض در صورت وجود نابرابری و عدم تعادل ارزش معاوضه، برای جبران آثار ناشی از نبود تعادل بین عوضین، به متضرر اختیار داده شده است که معامله را فسخ کند و یا به همان نحو آن را قبول کند. قانون مدنی در مواد 416 تا 421 به خیار غبن پرداخته است و به مغبون حق انتخاب در فسخ یا قبول معامله با رد مابه التفاوت را داده است.
کسی در معامله متحمل ضرری شده باشد اعم از اینکه فروشنده باشد یا خریدار،برای جبران ضرری که بر او وارد شده است می تواند با اعمال خیار معامله را فسخ کند به همین منظور فرد مغبون با ارسال اظهارنامه به طرف مقابل خواستار برگرداندن وجه یا مال پرداختی خود می شود اگر ارسال اظهارنامه ثمره ای در اعاده به وضع سابق را حاصل نکرد مغبون می بایست دادخواسنی مبنبی بر فسخ معامله و بازگشت ثمن یا مثمن را تنظیم کند و از طریق سامانه ثنا به ثبت برساند و پس از ثبت در سامانه دادخواست خود را به همراه مدارک و مستندات جهت پیگیری قضایی به دفتر دادگاه ارائه دهد..

تفاوت خیار غبن و خیار تدلیس

خیار غبن مربوط به مغبونی است که بدون آگاهی از ارزش واقعی مورد معامله در قیمت دچار ضرر و زیان شده است و به همین منظور برای جبران ضرر قانونگذار به او اختیار فسخ را داده است. اما خیار تدلیس ، مربوط به حالتی است که طرف معامله عیب مورد معامله را پنهان کندیا صفت و کمالی فراتر از حد واقعی را ذکر کندو مبیع را بهتر از حالت واقعی نشان بدهد در این حالت برای طرف مقابل که از این ظاهرنمایی متحمل ضرر شده است اختیار فسخ وجود دارد.
به زبان ساده تفاوت خیار غبن و خیار تدلیس در نوع آن است، خیار غبن ضرر در معامله را شامل می شود و خیار تدلیس مربوط به عیب های پوشانده شدۀ مال است.
نکته:خیار غبن و خیار تدلیس هردو خیار فوری می باشند و پس از علم به آنها باید فورا اعمال شوند وگرنه حق دارنده آنها ساقط می شود.

تفاوت خیار غبن فاحش و افحش

غبن یا فاحش است یا افحش و مراد ضرری است که از نظر عرف قابل پذیرش و مسامحه چشم پوشی نباشد و معمولا توسط کارشناسان رسمی دادگستری قابل تشخیص است.بنابراین غبن ناچیز و جزئی سبب اعمال خیار فسخ نیست.خیار غبن فاحش و افحش باهم متفاوت می باشند و تفاوت آنها در درجه ضرر و تفاوت قیمت و ارزش می باشد به این معنا که در غبن افحش تفاوت ارزش و قیمت چندبرابر بیشتر از غبن فاحش می باشد.در غبن افحش ضرر به حدی است که هر فرد عاقلی اگر متوجه آن باشد تن به معامله نخواهد داد.

اسقاط حق خیار غبن

خیار غبن حقی است که به محض فریب و غبن به مغبون داده می شود و این حق با دادن مابه التفاوت از سوی غابن زائل نمی شود مگر اینکه مغبون به این پرداخت راضی باشد و آن را قبول کند.
براساس ماده ۴۲۱ قانون مدنی، اگر شخصی که طرف معاملۀ خود را متضرر کرده است،‌ تفاوت قیمت را به شخص متضرر بدهد، خیار غبن از بین نمی‌رود.
لازم به ذکر است که اسقاط کافه خیارات باعث زائل و ساقط شدن خیار فسخ نمی شود مگر اینکه اسقاط خیار غبن فاحض یا افحش تصریح گردد.

فوریت در خیار غبن

فوریت یعنی در اولین فرصت ممکن و در زمانی که انسان عرفا در آن شرایط کاری را فوری انجام می دهد بنابراین فوریت در اعمال خیار مبنایی عرفی دارد. خیار هم حقی است که به یکی یا هر دو طرف معامله داده می شود تا بتواند قراردادی که به واسطه آن متحمل ضرر شده است را فسخ کند . فوریت اعمال خیارات یعنی اینکه هر کدام از طرفین قرارداد که حق اعمال خیار را دارد ، به محض اطلاع از شرایط باید اقدام به استفاده از حق خود کند.
برساس ماده 416 قانون مدنی :کسی که فریب خورده است بعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ کند . هم چنین در ماده 420 آمده است که فرد فریب خورده باید فورا بعد از اینکه متوجه فریب شد اقدام به اعمال خیارکند . بنابراین کسی که در معامله ای فریب بخورد باید بلافاصله بعد از اینکه متوجه این موضوع شد فورا اقدام کند و اگر این کار را به تعویق بیاندازد ، دیگر حق فسخ معامله را برمبنای خیار نخواهد داشت . در اصطلاح حقوقی زمان اعمال خیار غبن بعد از علم به غبن ، فوری است .

به چه افرادی مغبون و مغبون کننده گفته می شود؟

به کسی که در معامله به خاطر وجود غبن و فریب طرف معامله متحمل ضرر و زیان می شود، مغبون گفته می‌شود. در مقابل به کسی سبب ایجاد ضرر به طرف مقابل می شود و حیله و فریب به کار می برد که ارزش واقعی معامله را پنهان کند و به دروغ ارزشی فراتر را نشان می دهد غابن یا مغبون کننده گفته می‌شود.

آیا خیاز غبن در صلح هم جاری است؟

براساس قانون مدنی صلح بر دو قسم می باشد یا صلح در مقام تنازع می باشد یا صلح در مقام معاملات.صلحی که در مقام رفع تنازع می باشد و اساس آن سازش است باتوجه به اینکه مسامحه ای می باشد خیار غبن در آن راه ندارد اما صلح در مقام معاملات و صلح در مقام بیع درست است که بیع به معنای واقعی نمی باشد و احکام اختصاصی بیع را ندارد اما این به معنای این نیست که در این نوع صلح خیار غبن راه نداشته باشد زیرا چنین صلحی مغابنه ای می باشد.

آیا در عبارت اسقاط کافه خیارات باعث اسقاط خیار غبن است؟

اسقاط به معنای ساقط کردن و کافه خیارات به معنای تمام می باشد و اسقاط کافه خیارات به معنای ساقط کردن تمام خیارات می باشدبا اسقاط کافه خیارات خیارغبن فاحش ساقط نمی شود مگر اینکه به صورت مصرح چنین خیاری ساقط شود در این حالت بعد از اسقاط کافه خیارت عبارت ولو بن فاحش می آید.اسقاط غبن فاحش به معنای غبن واضح و آشکار و غیر قابل چشم پوشی می باشد.، پذیرش این جمله در قراردادها گاهی موجبات ضرر و زیان را برای افراد فراهم می آورد. با پذیرش اسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن هرچند فاحش یعنی شما می پذیرید حتی اگر به صورت واضح و آشکار و مسلم در این قرارداد ضرر کردم باز هم حق فسخ معامله را ندارم. از این رو بهتر است بدانید که این جمله، کاملا به ضرر خریدار است و باید در پذیرش آن احتیاط کرد.
در کنار لغت فاحش که به معنای مسلم، آشکار و زیاد است، لغت افحش نیز وجود دارد که به معنای آشکارتر، واضح تر، زیادتر است. گاهی ما در قرارداد خیار غبن فاحش را ساقط می کنیم اما چنانچه خسارت بسیار زیاد یا به عبارتی افحش باشد در صورت اثبات، حق برهم ردن معامله را خواهیم داشت اما گاهی در عقود جمله "بالاسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن فاحشا کان او افحش" نیز قید می شود و این بدین معناست که فرد با پذیرش آن می پذیرد حتی اگر خسارت چندین برابر حد معمول بود هم باز نتواند اقدام به فسخ یکجانبه قراداد نماید.
بنابراین بهتر است قبل از امضای قرارداد در خصوص مندرجات قراداد آگاهی لازم را پیدا کنید و بی گدار به آب نزنید زیرا عواقب جبران ناپذیری برای شما خواهد داشت.

آیا با پرداخت تفاوت قیمت خیار غبن ساقط می شود؟

فردی که غابن معامله می باشد ممکن است به مغبون مراجعه کند و تفاوت قیمت را به او بپردازد تا مغبون از حق خودش بگذردو معامله را فسخ نکند،سوال این است که در این صورت مغبون مکلف به قبول تفاوت قیمت می باشد و باید تفاوت قیمت را قبول کند و دیگر اختیار فسخ خود را از دست بدهد؟یا اینکه چنین حقی برای مغبون همچنان پابرجاست؟
درست است که با دادن تفاوت قیمت از سوی غابن دیگر ضرری وجود ندارد اما باید دانست که این حق فسخ برای مغبون با غبن به وجود می آید و دادن تفاوت قیمت سبب اسقاط حق خیار نخواهد شد مگر اینکه مغبون تفاوت قیمت را بپذیرد و به نحو ارادی از خیار خود عدول کند.
براساس ماده421 قانون مدنی :اگرکسی که طرف خودرامغبون کرده است تفاوت قیمت رابدهد خیارغبن ساقط نمی شودمگراینکه مغبون به اخذ تفاوت قیمت راضی گردد .

برای جبران خسارات خود پس از فریب در عقد قرارداد خیار غبن چه باید کرد؟

در صورتی که فردی به واسطه غبن طرف معامله دچار ضرر و زیان شود می بایست پس از اینکه از این امر مطلع شد فورا نسبت به اعمال خیار فسخ اقدام نماید به همین منظور می بایست با راسال اظهارنامه به طرف مقابل از او بخواهد که ثمن یا مثمن را به او تحویل بدهد اگر طرف مقابل با ارسال اظهارنامه نسبت به اعاده به حالت سابق اقدام نکرد مغبون می بایست با تنظیم دادخواست و ثبت آن در سامانه ثنا طرح دعوی تحت عنوان فسخ قرارداد به استناد غبن و استرداد ثمن معامله یا مثمن بنماید.
سخن پایانی
خیارغبن یکی از انواع خیارات مصرح در قانون مدنی می باشد این خیار مختص عقذ بیع نمی باشد و در تمامی معاملاتی که غیرمسامحه ای و معوض می باشند راه دارد.خیار غبن از جمله خیارات فوری می باشد به این معنا که مغبون بلافاصله پس از اطلاع می بایست نسبت به فسخ اقدام نماید وگرنه خیار او ساقط خواهد شد و نمی تواند معامله را فسخ کند.

مراحل حقوقی در خرید و فروش خودرو

با توجه به افزایش روزافزون معاملات صورت گرفته در زمینه خریدوفروش خودرو مطمئنا اطلاعات جامع‌تری در زمینه مراحل تنظیم سند و مقررات موجود نیاز خواهید داشت. در این مقاله از سری مقالات مجله همراه مکانیک مراحل حقوقی در خریدوفروش خودرو و جزئیات آن‌را برایتان شرح خواهیم داد. در ادامه مقاله همراه ما باشید.

مراحل حقوقی در خرید و فروش خودرو

تنظیم قرارداد (مبایعه‌ نامه)

​اولین گام در انجام یک معامله نوشتن قرارداد بین خریدار و فروشنده است که هر طرف قرارداد موظف هستند تا نسبت به‌موارد توافق شده تعهد داشته باشند. توجه داشته باشید که تمام جزئیات خودرو مانند مدل، رنگ، وسایل موجود در خودرو، تک یا دوگانه سوز بودن آن و… باید در قولنامه ذکر شود.

مطالعه مقالات زیر را از دست ندهید

علاوه‌بر تعهدات طرفین، در قولنامه باید نحوه پرداخت هزینه از سوی خریدار، زمان تحویل خودرو، بیمه و کارت سوخت از سوی فروشنده، زمان و نحوه تعویض پلاک، نحوه پرداخت عوارض و مالیات، جرائم و دریافت تائیدیه عدم خلافی خودرو و همچنین توافقات برای زمان حضور در دفترخانه تعیین شود.

مراکز تعویض پلاک خودرو

بهترین روش برای انتقال مالکیت خودرو این است که طرفین قرارداد پیش از حضور در دفتر اسناد رسمی در مراکز تعویض پلاک حضور یافته و با ارائه مستندات اقدام به فک پلاک قبلی خودرو و نصب پلاک جدید برای خریدار کنند. مدارکی که در این مراکز ارائه می‌شود عبارتند از:

• مدارک شناسائی فروشنده و خریدار
• برگ سبز خودرو
• بنچاق به‌نام فروشنده (بنچاق قطعی منقول) و برگ کمپانی
• معاینه فنی
• ارائه مدارک مربوط به احراز آدرس و محل سکونت خریدار (نظیر سند منزل یا اجاره‌نامه با کد رهگیری و قبوض برق و تلفن)

در زمینه تعویض پلاک توجه به موارد زیر ضروری است:

• درصورتی‌که یکی از طرفین معامله یا هر دو آن‌ها قادر به حضور همزمان در مراکز تعویض پلاک نباشند، می‌توانند در دفترخانه، نسبت به تنظیم وکالت‌نامه جهت تعویض پلاک اقدام کنند.
• درصورت استفاده از وکالت تعویض پلاک، خریدار با استفاده از وکالتی که از فروشنده گرفته‌است به مرکز تعویض پلاک مراجعه می‌کند (بدون نیاز به حضور فروشنده). پس از تعویض پلاک، خریدار باید به‌منظور تنظیم سند قطعی خودرو همراه فروشنده به دفترخانه مراجعه کند.

نکته حقوقی

با توجه به امتیازات منفی که در قوانین جدید برای صاحب پلاک خودرو در نظر گرفته می‌شود، توصیه می‌کنیم که درصورت استفاده از وکالت‌نامه، فروشنده مهلت تعویض پلاک را در وکالت‌نامه درج کند و همچنین درصورت امکان از اعطای حق توکیل به خریدار، خودداری تحقیق قبل از معامله شود. اگرچه وکالت‌نامه از نظر اعتبار دارای محدودیت‌هایی است، اما توصیه می‌شود تا حتی‌المقدور از خریدوفروش وکالتی خودداری کنید. علاوه‌بر این درصورت استفاده از وکالت‌نامه سعی کنید هر چه سریع‌تر نسبت به قطعی کردن مورد وکالت اقدام شود.

دفاتر اسناد رسمی‌

طبق قانون، پس از تعویض پلاک خودرو طرفین معامله باید با حضور در دفاتر اسناد رسمی نسبت به تنظیم سند قطعی خودرو اقدام کنند. مدارک موردنیاز جهت تنظیم سند عبارتند از:

• برگ سبز جدید (شناسنامه خودرو) و تائیدیه نقل و انتقال خودرو (صادره در مراکز تعویض پلاک)
• بنچاق قبلی یا برگ کمپانی (به‌نام فروشنده)
• اصل مدارک شناسائی فروشنده و خریدار
• بیمه‌نامه شخص ثالث و کارت سوخت
• برگ مفاصا حساب پرداختی عوارض سالانه شهرداری (تا پایان سال قبل، برای سواری‌ها و وانت‌های دوکابین)

نکات حقوقی

توجه کنید که دفاتر اسناد رسمی تکلیفی در زمینه استعلام مالیات مشاغل و عدم خلافی خودرو ندارند؛ بنابراین فروشنده باید پیش از مراجعه به دفتر اسناد نسبت به دریافت این موارد و ارائه آن‌ها به خریدار اقدام کند.

هزینه‌های تنظیم سند خودرو با توجه به نوع خودرو متغیر است، اما براساس یک جدول مالیاتی در سراسر کشور یکسان است. طبق عرف موجود در کشور، پرداخت سهم دولت به‌عهده فروشنده و پرداخت حق دفترخانه برعهده دو طرف معامله است؛ مگر این؛که فروشنده و خریدار توافقی غیر از این داشته باشند.

شیوه انجام معاملات در بورس و فرابورس

شیوه انجام معاملات در بورس و فرابورس – در این مطلب از پارسیان بورس قصد داریم مراحل کامل ورود به بورس و انجام معاملات را آموزش دهیم.

برای ورود به بورس به چه چیزهایی نیاز داریم؟

برای ورود به بازار بورس و انجام معاملات، شما به یک کد بورسی و حداقل یک حساب کارگزاری نیازمند هستید، که به‌صورت معمول، ابتدا باید به‌صورت آنلاین در سایت کارگزاری موردنظر ثبت‌نام کنید و پس از گذراندن مراحل احرازهویت حضوری یا غیرحضوری، از طرف کارگزاری، کد دریافت خواهید کرد.

توجه داشته باشید که هر فرد، فقط یک کد بورسی دارد ولی می‌تواند چند کد کارگزاری داشته‌باشد و از طریق کارگزاری‌های مختلف به انجام معامله و ثبت سفارش خرید و فروش در سامانه‌ی معاملات بپردازد.

همچنین ذکر این نکته لازم است که معامله‌گرانی که دارای مدرک تحصیلی دیپلم به بالا هستند، می‌توانند با دریافت کد معاملاتی آنلاین، به‌صورت آنلاین (برخط) به انجام معامله بپردازند.

معاملات اوراق بهادار، طی یک جلسه معاملاتی در روزهای شنبه تا چهارشنبه هر هفته به استثنای ایّام تعطیل رسمی از ساعت 9 تا 12/30 و از طریق سامانه معاملات انجام می‌شود.

در سفارشات برخط (آنلاین)، خود مشتری از طریق دسترسی ایجاد شده توسط کارگزاری، مستقیماً به سامانه‌ی معاملات بورس و فرابورس متصل شده و سفارشات خود را وارد سامانه می‌نماید.

حتما بازدید کنید: دوره آموزش تابلو خوانی بورس

مراحل خرید و فروش سهام بازار بورس و فرابورس

1) مراحل انجام معاملات

پیش گشایش: این مرحله 15 دقیقه قبل از شروع معاملات است (8:45 تا 9 صبح) که در آن امکان ورود، تغییر یا حذف سفارش وجود دارد. شما می‌توانید، در این مرحله سفارشات پیشنهادی خود را در صف قرار دهید و به‌ ترتیب زمان سفارش و قیمت پیشنهادی، در صف قرار خواهید گرفت.

ضمناً طبق قوانین جدید سازمان بورس سفارشات ثبت شده در مرحله پیش گشایش در 5 دقیقه آخر ( 8:55 تا 9 ) امکان حذف ندارند.

مرحله گشایش: این مرحله بلافاصله پس از مرحله پیش گشایش است (رأس ساعت 9 صبح). در این مرحله، سفارش‌های موجود در سامانه‌ی معاملات در دامنه‌ی نوسان روزانه‌ی قیمت، انجام می‌شود.

مرحله حراج پیوسته: این مرحله پس از انجام مرحله گشایش شروع و در آن معاملات براساس حراج پیوسته انجام می شود. (9 تا 12:30 ظهر)

2)انواع معاملات

معاملات خرد: به معاملاتی که در آن‌ها دامنه نوسان روزانه قیمت و محدودیت حجمی اعمال می‌شود، معاملات خرد می‌گویند.

معاملات عمده: به معاملاتی که در آن‌ها دامنه نوسان روزانه قیمت و محدودیت حجمی اعمال نمی‌شود، معاملات عمده می‌گویند. این معاملات در نمادی مجزا که به همین منظور در سامانه معاملاتی ایجاد شده به صورت یکجا و از یک کد معاملاتی انجام می‌شوند.

معاملات بلوک: معامله‌ای است که حجم سهام آن سفارش، بیش از سقف مجاز در سفارشات عادی و کمتر از تعداد سهام معاملات عمده می‌باشد. این سفارشات با هماهنگی ناظر بازار برای باز نمودن امکان ورود حجم بالای سهم در سفارش خرید یا فروش انجام می‌شود.

شیوه انجام معاملات در بورس و فرابورس

3) انواع سفارش‌ها در سامانه معاملاتی

سفارش محدود: سفارش خرید یا فروشی است که در قیمت تعیین شده توسط مشتری، یا بهتر از آن انجام می‌شود.

سفارش با قیمت باز: سفارشی است که بدون تعیین قیمت وارد سامانه معاملاتی شده و با قیمت بهترین سفارش طرف مقابل اجرا می شود. در صورت اجرا نشدن بخشی از سفارش باقیمانده به صورت یک سفارش با قیمت باز در سامانه باقی خواهد ماند.

نحوه خرید و فروش در بورس کالا

در این مقاله می‌خواهیم با نحوه خرید و فروش در بورس کالا آشنا شویم. معاملاتی که در بازار فیزیکی و بازار مالی انجام می‌شوند.

برای این معاملات نیز اول از همه به کد معاملاتی نیاز داریم. اگر هنوز کد معاملاتی بورس کالا را دریافت نکرده‌اید، به مقاله «نحوه ورود به بورس کالا» مراجعه کنید. پس از دریافت کد، می‌توانیم معاملات خود را آغاز کنیم.

نحوه خرید و فروش کالا در بازار فیزیکی

در شکل زیر تابلو معاملات فیزیکی نشان داده شده است. در ادامه به نحوه معاملات در این بازار می‌پردازیم.

مرحله اول: ثبت سفارش

اولین مرحله برای شروع معاملات در بورس کالا اینست که فرم ثبت سفارش خود را نزد یک کارگزار تکمیل کنید. عرضه‌کنندگان کالا موظفند یک روز قبل از عرضه برای کالاهای داخلی و ۳ روز قبل برای کالاهای صادراتی، اطلاعات کالا از جمله قیمت پیشنهادی و میزان عرضه را از طریق بورس اعلام کنند. پس از اعلام مشخصات کالا، می‌توانید فرم سفارش خرید/فروش را به کارگزار خود تحویل دهید. در شکل زیر فرم سفارش خرید کالا را مشاهده می‌کنید.

مرحله دوم: تعیین قیمت

در فرم سفارش خرید/فروش، بایستی مشخصات شما به عنوان خریدار و هم‌چنین تمام اطلاعات مربوط به کالا از نوع کالا، حجم خرید تا نام تولیدکننده و البته قیمت درج شود. روش های تعیین قیمت متفاوت است:

• شما می‌توانید دست کارگزار را در تعیین قیمت باز بگذارید که روش سفارش با قیمت باز نامیده می‌شود.
• یا می‌توانید برای کالا خود حداکثر قیمت تعیین کنید. دراین‌صورت کارگزار مجاز به خرید کالا با قیمتی بالاتر از قیمت شما نخواهد بود. به این روش سفارش با قیمت محدود می‌گویند.
• در نهایت می‌توانید قیمت را به صورت قطعی و بدون تغییر تعیین کنید که این روش نیز سفارش با قیمت مقطوع نام دارد.

هر کدام از این روش‌ها را که انتخاب کنید فرقی نمی‌کند، شما موظف هستید ۱۰٪ از ارزش معامله را به حساب کارگزار واریز کنید. (برای کالاهایی که در رینگ صادراتی هستند، پرداخت ۵٪ پیش‌پرداخت کافیست) این مبلغ به عنوان تضمین برای انجام معامله دریافت می‌شود.

مرحله سوم: انجام معامله

با آغاز ساعات معاملاتی، کالاها یکی پس از دیگری عرضه می‌شوند. با عرضه هر کالا تمام مشخصات آن در تابلو تالار نشان داده می‌شود. کارگزاران به نیابت از شما و بر مبنای سفارش‌تان دستور خرید یا فروش را صادر می‌کنند.

بر اساس اطلاعیه سازمان بورس در سایت ime.co.ir زمان ثبت سفارش به صورت زیر می‌باشد:

گروه معاملاتی	ساعت پایانی ثبت سفارش
کشاورزی	9:45
صنعتی	10:30
صادراتی	11:30
فرآورده‌های نفتی	11:30
بازار فرعی	12:00
بازار طلا	12:00
پتروشیمی	12:30

کارگزاران معمولا در ابتدا قیمت پایه را برای معامله پیشنهاد می‌دهند. قیمت پایه از قیمت پیشنهادی شما کمتر است. در این جا ۳ حالت ممکن است اتفاق بیفتد:

• میزان عرضه بیشتر از کل تقاضا باشد: در این‌صورت فروشنده ممکن است برای فروش رفتن کالای خود قیمت را پایین بیاورد. بنابراین معامله با قیمت پایه به صرفه‌تر است.

البته این احتمال هم وجود دارد که فروشنده قیمت را پایین نیاورد. در اینجا کارگزار باید تصمیم بگیرد که آیا با این قیمت معامله می‌کند یا خیر؟

نکته: اگر کالا در تالار به طور کامل به فروش نرسد، کارگزاران تا یک هفته بعد می‌توانند کالا را بخرند.

• میزان عرضه و کل تقاضا برابر باشند: در این شرایط بازار در حالت تعادل قرار دارد و معاملات بدون مشکل انجام خواهند شد.

گاهی عرضه و تقاضا نابرابری جزیی دارند. مثلا میزان عرضه کمی کمتر از تقاضاست. در این جا ناظر بازار از عرضه‌کننده می‌خواهد با افزایش میزان عرضه، بازار را به تعادل برساند.

• میزان عرضه کمتر از مجموع تقاضا باشد: در این حالت تقاضا بیشتر از آنست که عرضه کننده بتواند با افزایش عرضه، کمبود را جبران کند. پس کالا وارد بازار رقابتی می‌شود. کارگزاران نرخ‌های مورد نظر مشتری را به صورت موقت در سیستم ثبت می‌کنند. اما در پایان زمان معامله، باید قیمت‌های نهایی را اعلام کنند.

در این‌جا قیمت‌ها به صورت صعودی مرتب می‌شوند و همانند مزایده، کالا متعلق به کسی خواهد بود که بیشترین قیمت را پیشنهاد داده است. این فرآیند تا جایی که تمام کالای عرضه شده به فروش برسد ادامه می‌یابد. کسانی که قیمت پایینی نسبت یه دیگران پیشنهاد داده‌اند، کالایی نصیب‌شان نمی‌شود.

نکته: صرف نظر از میزان عرضه و تقاضا روی هر محصول، اگر خریدار به هر دلیل از انجام معامله منصرف شود، در ابتدای زمان معامله با اطلاع به کارگزار خود از عدم پذیرش قیمت پایه، از شرکت در معامله انصراف می‌دهد.

در بازار کالا هر مرحله از معامله با رنگ مخصوصی نشان داده می‌شود. در جدول زیر با مفهوم هرکدام از آن‌ها آشنا می‌شویم.

وضعیت بازار	رنگ	مفهوم	مدت زمان
پیش‌گشایش	سبز	در این زمان امکان ثبت حجم و نرخ عرضه، توسط کارگزار فروشنده و ثبت حجم و نرخ تقاضا توسط کارگزار خریدار انجام می‌شود. قیمت خریدار نمی‌تواند بیشتر از قیمت فروشنده باشد. کارگزار خریدار می‌تواند حجم را کاهش یا قیمت خرید را تا سقف پیشنهادی فروشنده افزایش دهد.	۳ الی ۱۵ دقیقه
تنفس	آبی	پس از اتمام زمان پیش‌گشایش، جهت شروع معاملات یک زمان تنفس در نظر گرفته می‌شود.	دلخواه
مظنه‌یابی	زرد	در این مرحله تنها افرادی که در زمان سبز بازار سفارش خود را ثبت کرده‌اند، می‌توانند سفارش خود را ویرایش کنند اما امکان ورود سفارش جدید توسط دیگران یا حذف سفارش وجود ندارد. در این‌جا فروشنده می‌تواند قیمت خود را تا بالاترین قیمتی که از طرف خریداران پیشنهاد شده، کاهش دهد و خریدار نیز می‌تواند قیمت خود را تا سقف قیمت پیشنهادی فروشنده بالا ببرد. خریدار می‌تواند قبل از این که نرخ فروشنده را بپذیرد، حجم تقاضای خود را کاهش دهد. زمان مظنه‌یابی یک دقیقه می‌باشد. این زمان به دو قسمت تقسیم می‌شود: در۲۰ ثانیه اول: کارگزار فروشنده می‌تواند حجم عرضه را افزایش دهد. در ۴۰ ثانیه پایانی: خریداران فرصت دارند تا قیمت فروشنده را بپذیرند که به معنای شرکت در معامله است.	یک دقیقه
تنفس	آبی	در این مرحله صحت و سقم معامله و قطعی شدن آن توسط ناظر تایید می‌شود. در صورت بروز مشکل، معامله در وضعیت «در حال تصمیم گیری» قرار می‌گیرد. در صورتی که حجم تقاضا بیشتر از عرضه باشد، خریداران در حراج پیوسته جهت خرید محصول موردنظر خود رقابت می‌کنند. پیش از شروع رقابت زمانی جهت تنفس در نظر گرفته می‌شود.	دلخواه
رقابت	قرمز	اگر حجم تقاضا در دوره زرد بیشتر از عرضه باشد، این زمان آغاز می‌شود. در طول یک دقیقه خریداران با یکدیگر رقابت می‌کنند و در پایان این زمان خریدارانی که بالاترین قیمت را جهت خرید محصول ارسال کرده باشند، برنده رقابت خواهند بود. تنها سفارش‌هایی که در زمان زرد، نرخ فروشنده را پذیرفته‌اند می‌توانند وارد رقابت شوند. کارگزار خریدار می‌تواند قیمت بالاتر از فروشنده پیشنهاد دهد. فروشنده در این مرحله فعالیتی انجام نمی‌دهد.	یک دقیقه

مرحله چهارم: تسویه پول کالا

در این مرحله اگر معامله انجام نشده باشد، کارگزار پیش پرداخت شما را نهایتا تا دو روز بعد به شما باز می‌گرداند. اما اگر معامله انجام شده باشد، کارگزار صورت حساب شما را برای‌تان ارسال می‌کند. این صورتحساب شامل هزینه قرارداد، کارمزد (۰.۱۸٪ به کارگزار، ۰.۰۶٪ به شرکت بورس کالا و ۰.۰۴٪ به سازمان بورس)، ۳٪ مالیات بر ارزش افزوده و بستانکاری می‌باشد. شما نیز ۳ روز کاری فرصت دارید تا مابقی وجه (به جز ۱۰٪ که در ابتدای کار پرداخت کردید) را پرداخت و فیش واریز را به کارگزار تحویل دهید. (نام واریز کننده وجه باید با نام خریدار یکسان باشد.)

اگر در این ۳ روز وجه را تسویه نکنید، به ازای هر روز تاخیر باید ۰.۲۵٪ ارزش معامله را به عنوان جریمه پرداخت کنید. این پرداخت جریمه می‌تواند تا ۱۰ روز عادی انجام شود اما پس از ۱۰ روز، معامله فسخ می‌شود و علاوه‌بر جریمه، باید کارمزد کارگزار خریدار/فروشنده کالا را نیز پرداخت کنید.

لازم به ذکر است که اگر پرداخت نقدی باشد، اتاق پایاپای برای انتقال هزینه معامله از خریدار به فروشنده متعهد است اما اگر پرداخت اعتباری باشد، فروشنده فرم تسویه هزینه معامله را پر می‌کند و به اتاق پایاپای می‌دهد و اتاق پایاپای دیگر مسئولیتی در قبال انتقال وجه بین دو طرف معامله ندارد.

مرحله پنجم: دریافت کالا

پس از این که هزینه کالا را پرداخت کردید، کارگزار با اتاق پایاپای نیز تسویه می‌کند و مدارک تسویه را برای کارگزار خریدار/فروشنده ارسال می‌کند تا تاییدیه سفارش را از وی دریافت کند. سپس تولیدکننده حواله فروش را صادر می‌کند و بوسیله کارگزاری خریدار را مطلع می‌سازد.

در این مرحله خریدار می‌تواند پیمانکار حمل کالا را مشخص کند و با هماهنگی‌های لازم با فروشنده، کالا را تحویل بگیرد. (در قراردادهای سلف، خریدار یک هفته قبل از موعد تحویل کالا با فروشنده ارتباط برقرار می‌کند و پیمانکار حمل کالا را مشخص می‌کند.)

نحوه خرید و فروش در بازار مالی

بازار مالی شامل اوراق سلف، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های کالایی می‌باشد. معامله این اوراق برای کسانی که با بازار سهام آشنا هستند، کار سختی نیست. در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

معامله گواهی سپرده کالایی

تصویر زیر تابلوی معاملات گواهی سپرده کالایی را نشان می‌دهد. برای دریافت این اطلاعات می‌توانید از سایت cdn.ime.co.ir استفاده کنید.

معامله این اوراق مانند معامله سهام می باشد. زمان معاملات گواهی سپرده کالایی از ۱۲:۳۰ تا ۱۳ به عنوان پیش‌گشایش و از ۱۳ تا ۱۵:۳۰ به عنوان زمان معاملات دنبال می‌شود.

به طور کلی اوراق سپرده کالایی به صورت پیوسته و ناپیوسته قابل معامله است:

در حراج پیوسته، خریدار قبل از سررسید (پس از خرید اوراق و قبل از دریافت کالا) می‌تواند اوراق گواهی سپرده کالایی را بفروشد. مانند معاملات گواهی سپرده سکه، زعفران و پسته. در این حالت فرآیند خرید و فروش مانند معاملات آتی خواهد بود.

در حراج ناپیوسته، تنها امکان خرید اوراق وجود دارد و نمی‌توان اوراق را قبل از دریافت کالا دوباره فروخت. یعنی اگر اوراق را به صورت ناپیوسته خریداری کنید، باید کالا را تحویل بگیرید و سپس اوراق فروش را صادر کنید. ذرت و جو از جمله کالاهایی هستند که به صورت ناپیوسته معامله می‌شوند. در این حالت نیز شما می‌توانید اوراق را مانند معاملات آتی انجام دهید و سپس با هماهنگی انبار، کارگزاری و اتاق پایاپای نسبت به دریافت یا ارسال کالا همانند خرید و فروش فیزیکی عمل کنید.

معامله اوراق سلف

این اوراق نیز مانند گواهی سپرده کالایی معامله می‌شوند.

برای مشاهده تابلو اوراق سلف استاندارد می‌توانید به سایت بورس کالا مراجعه کنید.

خرید و فروش صندوق کالایی

برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی باید واحدهای صندوقی را خریداری کنید که در کالا سرمایه گذاری کرده است، مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا. معاملات واحدهای تحقیق قبل از معامله تحقیق قبل از معامله صندوق‌ کالایی مانند معامله واحد دیگر صندوق‌ها می باشد. تنها تفاوت در اینست که صندوق‌های کالایی روی یک کالای خاص سرمایه گذاری می‌کنند.

برای آشنایی بیشتر با صندوق‌های کالایی مقاله صندوق سرمایه‌گذاری طلا چیست را مطالعه کنید. برای کسب اطلاعات صندوق‌ها نیز می‌توانید به سایت سیگنال به آدرس صفحه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مراجعه کنید. شکل زیر صندوق‌های مبتنی بر طلا را در این سایت نشان می‌دهد.

در سایت بورس کالا نیز اطلاعات صندوق‌های کالایی آمده است.

اطلاعات بورس کالا را از کجا پیدا کنم؟

برای مشاهده اطلاعات بورس کالا می توانید از سایت رسمی بورس کالا به نشانی ime.co.ir استفاده کنید. در انتهای صفحه اطلاعات کلی بازار و در سربرگ‌های سایت اطلاعات هر کدام از بازارها به تفکیک قابل مشاهده است. به شکل زیر نگاه کنید.

هم‌چنین با مراجعه به بخش بورس کالا در سایتtsetmc.com نیز می‌توانید اطلاعات مربوطه را مشاهده کنید.

چند نکته

• مجوزهای مورد نیاز برای تمام کالاها یکسان نیست. مثلا کالاهای تولیدی و پتروشیمی نیاز به ثبت نام مشتری در سامانه بهین‌یاب وزارت صمت (صنعت، معدن، تجارت) دارند تا سهمیه موردنظر توسط این سامانه تایید و به بورس ارسال شود. بعضی از کالاهای دیگر نیز به پروانه بهره‌برداری، گواهی استاندارد اجباری یا معرفی توسط وزارت یا ارگان خاصی دارند.
• برخی کالاها دارای محدودیت حداقل حجم هستند. مثلا امکان خرید کمتر از ۲۰ تن یا ۱۱۰ تن در گروه‌های مختلف محصولات وجود ندارد.
• برخی از کالاها به صورت سبد عرضه می‌شوند و خریدار نمی‌تواند از میان آن، دو کالا را انتخاب کند بلکه باید کل سبد را خریداری کند.
• عرضه‌کنندگان عضو بورس کالا باید به صورت مداوم محصولات خود را در این بازار عرضه کنند. در غیر این صورت از این بازار کنار گذاشته می‌شوند.

سوالات متداول

خیر، در بازار بورس کالا، کالایی به نام عرضه اولیه وجود ندارد.

بله، معاملات در تالار بورس کالا در حضور منشی و ناظر بازار انجام می‌شود.

تنها قراردادهای آتی نیاز به کد متفاوت دارند. برای دیگر بازارها می‌توانید از همان کد سهام‌داری استفاده کنید.